تست الایزا یکی از پیشرفتهترین و پرکاربردترین روشها در علوم پزشکی و بیولوژیک است که بهمنظور شناسایی و اندازهگیری آنتیژنها و آنتیبادیها در نمونههای بیولوژیکی مانند خون، سرم و پلاسما استفاده میشود. این روش باتکیهبر ویژگیهای ایمنیشناختی آنتیبادیها و آنزیمها به شناسایی مولکولهای خاص بادقت و حساسیت بالا میپردازد. به دلیل کاربردهای وسیع و توانایی در شناسایی مقادیر بسیار کم آنتیژنها یا آنتیبادیها، ELISA در تشخیص بیماریها، تحقیق و توسعه داروها و صنایع غذایی و کشاورزی مورداستفاده قرار میگیرد. با ما در ساینس بازار همراه باشید تا با صفر تا صد تست الایزا آشنا شویم و به بررسی موضوعاتی مانند مفهوم، انواع، مزایا و معایب و … تست الایزا بپردازیم:
معنی تکنیک الایزا ELISA چیست؟
تست ELISA مخفف Enzyme-Linked Immunosorbent Assay است. این تست با استفاده از ترکیبی از آنتیبادیها و آنزیمها، به شناسایی و اندازهگیری مواد مختلف در نمونهها میپردازد. در این تکنیک، آنتیبادیها به آنتیژنهای خاصی در نمونه پیوند میخورند و سپس واکنش آنزیمی به تولید یک سیگنال قابلاندازهگیری مانند تغییر رنگ منجر میشود. میزان این تغییر رنگ نشاندهنده غلظت آنتیژن یا آنتیبادی موجود در نمونه است.
عملکرد تست ELISA در آزمایش خون چیست؟
تست الایزا یکی از روشهای دقیق و حساس در آزمایشگاههای پزشکی و بیولوژیک است که از ترکیب اجزای سیستم ایمنی بدن مانند آنتیبادیهای IgG یا IgM و مواد شیمیایی خاص مانند آنزیمها استفاده میکند. این روش برای تشخیص وجود بیماریهای ویروسی یا میکروبی در خون و همچنین شناسایی برخی پروتئینهای بدن مانند هورمونها به کار میرود.
در تکنیک الایزا، ابتدا آنتیژن (که معمولاً یک ماده پروتئینی خاص است) بر روی یک سطح جامد مانند صفحات پلیاستیرنی تثبیت میشود. این تثبیت میتواند بهصورت مستقیم، یا از طریق یک آنتیبادی که قبلا بر روی سطح جامد متصل شده است، انجام گیرد. در مرحله بعد، این آنتیژن تثبیت شده با استفاده از آنتیبادیهای نشاندار که به آنزیمها متصل هستند، واکنش میدهد. این واکنش با روشهای رنگسنجی قابلشناسایی است، بهگونهای که تغییر رنگ ایجاد شده نشاندهنده حضور و غلظت آنتیژن یا آنتیبادی موردنظر در نمونه است.
تست ELISA به دلیل توانایی بالا در شناسایی مولکولهای هدف در غلظتهای بسیار کم و دقت در نتایج، بهعنوان یکی از روشهای استاندارد در تشخیص بیماریها و اندازهگیری پروتئینهای خاص در بدن شناخته میشود.
انواع تست الایزا (ELISA test)
در این بخش با انواع تست الای آشنا خواهیم شد با ما همراه باشید.
الایزا مستقیم
روش الایزا مستقیم سادهترین شکل این آزمایش است. در این روش، آنتیبادی متصل به آنزیم مستقیماً به آنتیژن موجود در نمونه متصل میشود. به دلیل سادهبودن این روش، زمان کمتری برای انجام آن نیاز است. بااینحال، حساسیت این روش نسبت به روشهای دیگر کمتر است؛ زیرا تنها یکلایه از آنتیبادیها با آنتیژن پیوند میخورند.
الایزا غیرمستقیم
در روش الایزا غیرمستقیم، آنتیژن ابتدا به سطح جامد (مانند پلیت) متصل میشود. سپس آنتیبادی اولیه به آنتیژن متصل شده و در مرحله بعد، آنتیبادی ثانویه که به آنزیم متصل است، به آنتیبادی اولیه پیوند میخورد. این روش حساسیت بیشتری نسبت به روش مستقیم دارد؛ زیرا چندین آنتیبادی ثانویه میتوانند به هر آنتیبادی اولیه متصل شوند که منجر به تقویت سیگنال نهایی میشود.
الایزا ساندویچ
روش الایزا ساندویچ یکی از دقیقترین روشهای ELISA است. در این روش، دو نوع آنتیبادی مختلف برای شناسایی آنتیژن به کار میرود. ابتدا آنتیبادی اولیه به سطح جامد متصل میشود و آنتیژن موردنظر را به دام میاندازد. سپس آنتیبادی ثانویه که به آنزیم متصل است، به آنتیژن پیوند میخورد. این روش برای شناسایی آنتیژنهایی با غلظت بسیار کم بسیار مناسب است و به دلیل دقت بالای آن، در تشخیص بسیاری از بیماریها استفاده میشود.
الایزا رقابتی
در روش الایزا رقابتی، آنتیژن موجود در نمونه با آنتیژن نشاندار (معمولاً با یک آنزیم) برای اتصال به آنتیبادی رقابت میکند. در این روش، هرچه آنتیژن بیشتری در نمونه موجود باشد، مقدار کمتری از آنتیژن نشاندار به آنتیبادی متصل میشود. در نتیجه، سیگنال تولیدی کمتر است. این روش برای اندازهگیری مولکولهای کوچک و یا در شرایطی که آنتیژن موردنظر در مقادیر بسیار کم است، به کار میرود.
ساینس بازار انجام تست الایزا و خوانش تست با الایزا ریدر را با بالاترین دقت و مناسبترین قیمت انجام میدهد. همچنین اگر شما کارهای تحقیقاتی انجام میدهید خدمات آزمایشگاهی با کیفیت ما مناسب شماست.
جدول مزایا و معایب تست الایزا ELISA test
حالا که با انواع روشهای تست الایزا آشنا شدیم وقت آن رسیده با مزایا و معایب هر روش را با یکدیگر مقایسه کنیم.
نوع تست الایزا | مزایا | معایب |
مستقیم | سریع، ساده | حساسیت کمتر |
غیرمستقیم | حساسیت بیشتر، قابلیت تقویت سیگنال | زمانبرتر نسبت به مستقیم |
ساندویچی | دقت و حساسیت بالا، مناسب برای آنتیژنهای کم | پیچیدگی بیشتر، نیاز به آنتیبادیهای خاص |
رقابتی | مناسب برای مولکولهای کوچک، حساسیت بالا | پیچیدگی در طراحی، نیاز به تجهیزات بیشتر |
چهار مرحله انجام تست الایزا
حالا میخواهیم چهار مرحله اصلی انجام تست ELISA را بررسی کنیم تا به طور کامل متوجه شوید که این تست چگونه کار میکند.
روکشدهی (Coating)
در این مرحله، آنتیژن یا آنتیبادی موردنظر به سطح جامد مانند صفحات پلیاستیرن متصل میشود. این اتصال بهمنظور فراهمکردن محیطی مناسب برای پیوند آنتیژنها یا آنتیبادیها صورت میگیرد. تثبیت دقیق و مطمئن آنتیژن یا آنتیبادی بر روی سطح، اساس تست ELISA است و نقش حیاتی در موفقیت مراحل بعدی دارد.
بلوک کردن (Blocking)
پس از روکشدهی، برای جلوگیری از اتصال غیراختصاصی آنتیبادیها یا آنتیژنها به بخشهای غیرمطلوب سطح جامد، از مواد بلوککننده مانند آلبومین یا ژلاتین استفاده میشود. این مرحله بسیار مهم است؛ زیرا از نتایج مثبت کاذب جلوگیری کرده و دقت تست را افزایش میدهد. بدون بلوک کردن، ممکن است نتایج تست قابلاعتماد نباشد.
افزودن نمونه (Sample Addition)
در این مرحله، نمونهای که حاوی آنتیژن یا آنتیبادی مورد بررسی است، به سطح جامد که قبلاً روکش داده شده، اضافه میشود. سپس، نمونهها در انکوباتور قرار میگیرند تا واکنش بین آنتیژنها و آنتیبادیها به طور کامل رخ دهد. این مرحله نیازمند دقت است تا واکنش بهدرستی انجام شود و نتایج صحیح به دست آید.
شناسایی (Detection)
در آخرین مرحله، آنتیبادیهای نشاندار که به آنزیم متصل هستند به نمونه اضافه میشوند. با افزودن یک سوبسترا (ماده واکنشزا)، واکنش آنزیمی انجام شده و تغییر رنگ رخ میدهد. این تغییر رنگ با دستگاه خوانش الایزا (ELISA reader) اندازهگیری میشود و بر اساس میزان تغییر رنگ، مقدار آنتیژن یا آنتیبادی موجود در نمونه تعیین میشود. این مرحله تعیینکننده نتیجه نهایی تست است.
وسایل موردنیاز برای تست الایزا (ELISA test)
برای انجام تست ELISA به مجموعهای از وسایل و تجهیزات نیاز است که هر کدام نقش حیاتی در دقت و صحت نتایج دارند. در ادامه، هر یک از این وسایل را بیشتر توضیح میدهم.
پلیتهای 96 خانهای
این صفحات پلیاستیرنی بهعنوان بستر اصلی برای اتصال آنتیژنها یا آنتیبادیها در تست ELISA عمل میکنند. هر خانه از این پلیتها بهصورت مستقل بهعنوان یک واحد آزمایشگاهی برای انجام واکنشها استفاده میشود. این طراحی امکان بررسی همزمان چندین نمونه را فراهم میکند و نتایج دقیق و تکرارپذیر را ممکن میسازد.
پیپتها و نوک پیپت
برای اندازهگیری دقیق حجمهای مختلف مایعات، از پیپتها و نوک پیپتها استفاده میشود. این ابزارها به شما کمک میکنند تا مقدار مشخصی از مواد مانند آنتیبادیها، آنتیژنها و محلولها را بادقت به پلیتها اضافه کنید. دقت در استفاده از این ابزارها برای اطمینان از صحت و دقت نتایج تست ELISA بسیار مهم است.
انکوباتور
انکوباتور دستگاهی است که دما و شرایط محیطی مناسب برای انجام واکنشهای بیوشیمیایی در تست ELISA را فراهم میکند. این دستگاه به حفظ دمای ثابت و کنترل شده کمک میکند که برای بهینهسازی واکنشها و تضمین نتایج دقیق ضروری است. استفاده از انکوباتور در هر مرحله از آزمایش بهدقت بالاتر نتایج منجر میشود.
آنتیبادیها و آنتیژنهای مخصوص
بسته به نوع تست ELISA، از آنتیبادیها و آنتیژنهای مختلفی استفاده میشود. این مواد به طور خاص برای شناسایی آنتیژن یا آنتیبادی موردنظر در نمونه طراحی شدهاند و نقش اصلی در تعیین حساسیت و دقت نهایی تست ایفا میکنند. انتخاب صحیح این مواد کلید موفقیت در تست ELISA است.
محلولهای بلوککننده
محلولهای بلوککننده برای جلوگیری از اتصال غیراختصاصی آنتیبادیها به سطوح غیر هدف در پلیت استفاده میشوند. این محلولها با پوشاندن مکانهای غیرفعال روی سطح پلیت، مانع از تداخلات ناخواسته میشوند. استفاده صحیح از محلولهای بلوککننده به کاهش نتایج مثبت کاذب و افزایش دقت آزمایش کمک میکند.
بافرهای شستشو
بافرهای شستشو برای پاککردن مواد اضافی و غیر واکنشدهنده از سطح پلیتها پس از هر مرحله از تست ELISA استفاده میشوند. این بافرها تضمین میکنند که تنها مواد مربوط به واکنش نهایی در پلیت باقی بمانند. شستشوی دقیق با این بافرها اهمیت بالایی در جلوگیری از نتایج نادرست دارد.
سوبسترا برای واکنش آنزیمی
سوبسترا مادهای است که توسط آنزیم متصل به آنتیبادی در تست ELISA به یک محصول قابلاندازهگیری تبدیل میشود. این محصول معمولاً بهصورت تغییر رنگ قابلمشاهده است که میتوان آن را با دستگاه خوانش ELISA اندازهگیری کرد. نوع و کیفیت سوبسترا به طور مستقیم بر حساسیت و دقت تست تأثیر میگذارد.
دستگاه خوانش الایزا (ELISA reader)
این دستگاه برای اندازهگیری شدت رنگ و محاسبه نتایج تست ELISA استفاده میشود. دستگاه خوانش ELISA بادقت بالا تغییرات رنگی را که در نتیجه واکنشهای آنزیمی ایجاد میشود، شناسایی و تحلیل میکند. نتایج بهدستآمده توسط این دستگاه به تعیین غلظت آنتیژن یا آنتیبادی در نمونه کمک میکند و بهعنوان مرحله نهایی و مهم در پروسه تست ELISA محسوب میشود.
تست الایزا برای تشخیص چه بیماریهایی است؟
تست ELISA بهعنوان یکی از ابزارهای مهم تشخیصی، برای شناسایی بسیاری از بیماریها و عفونتها استفاده میشود. در زیر لیستی از بیماریهایی که با کمک تست ELISA قابلتشخیص هستند آورده شده است:
ابولا: شناسایی آنتیبادیها یا آنتیژنهای مرتبط با ویروس ابولا که یکی از ویروسهای بسیار مرگبار است.
کمخونی خطرناک: تشخیص آنتیبادیهای مرتبط با بیماریهای خودایمنی که ممکن است باعث کمخونی شود.
ایدز: شناسایی آنتیبادیهای تولید شده توسط سیستم ایمنی بدن در پاسخ به ویروس HIV.
روتاویروس: شناسایی آنتیژنهای مرتبط با عفونتهای گوارشی ناشی از روتاویروس که معمولاً در کودکان شایع است.
بیماری لایم (Lyme): شناسایی آنتیبادیهای مرتبط با باکتری Borrelia که باعث بیماری لایم میشود.
سیفلیس (Syphilis):تشخیص عفونت باکتریایی سیفلیس که میتواند به عواقب جدی منجر شود.
توکسوپلاسموز (Toxoplasmosis): بررسی عفونت ناشی از انگل توکسوپلاسما که میتواند به مشکلات جدی در زنان باردار منجر شود.
ویروس زیکا (Zika virus): شناسایی ویروس زیکا که ممکن است موجب نقصهای مادرزادی و دیگر مشکلات بهداشتی شود.
ویروس واریسلا زوستر (varicella-zoster virus): تشخیص ویروسی که عامل آبلهمرغان و زونا است.
کارسینوم سلولهای اپیتلیال: شناسایی آنتیژنهای مرتبط با انواع خاصی از سرطانهای اپیتلیالی.
کاربردهای تست الایزا ELISA test
تست ELISA کاربردهای گستردهای در تشخیص پزشکی، تحقیقات علمی و صنایع مختلف دارد. برخی از مهمترین کاربردهای این تست عبارتاند از:
1. تشخیص عفونتها:
ELISA به طور گسترده برای تشخیص انواع عفونتهای ویروسی، باکتریایی و انگلی به کار میرود. این تست با استفاده از آنتیبادیها یا آنتیژنهای خاص، به شناسایی حضور عامل عفونی در بدن میپردازد. دقت و حساسیت بالای ELISA آن را به یکی از استانداردهای طلایی در تشخیص بیماریها مانند ایدز، هپاتیت و تب دنگی تبدیل کرده است. این روش امکان تشخیص زودهنگام و شروع بهموقع درمان را فراهم میکند.
2. اندازهگیری هورمونها:
تست ELISA به طور رایج برای اندازهگیری سطوح هورمونهای مختلف در خون به کار میرود. این تستها میتوانند هورمونهایی مانند هورمونهای تیروئید، انسولین یا هورمون بارداری (hCG) را با دقت بالایی شناسایی و اندازهگیری کنند. ELISA به دلیل حساسیت بالا و توانایی تشخیص مقادیر کم هورمونها، به طور گسترده در تشخیص اختلالات هورمونی و نظارت بر درمانهای هورمونی استفاده میشود.
3. تشخیص سرطان:
ELISA میتواند نشانگرهای تومور را در خون شناسایی کند که این امر به تشخیص زودهنگام سرطانها کمک میکند. این تست با شناسایی پروتئینهای خاص مرتبط با سلولهای سرطانی، به پزشکان امکان میدهد تا سرطان را در مراحل اولیه تشخیص دهند. استفاده از ELISA در این زمینه میتواند به بهبود پیشآگهی بیمار و انتخاب روشهای درمانی مناسب منجر شود.
4. تحقیق و توسعه:
در آزمایشگاههای تحقیقاتی، ELISA بهعنوان یک ابزار حیاتی برای بررسی پروتئینها، آنتیبادیها و سایر مولکولهای بیولوژیکی استفاده میشود. این تست نقش کلیدی در توسعه داروهای جدید، تحقیق در زمینه بیماریها و فهم بهتر از واکنشهای ایمنی دارد. محققان از ELISA برای ارزیابی اثرات داروها، واکسنها و تحلیل پاسخهای ایمنی در شرایط آزمایشگاهی بهره میبرند.
نتیجهگیری تست الایزا صفر تا صد
تست ELISA باتوجهبه دقت، حساسیت و انعطافپذیری بالای خود، یکی از روشهای استاندارد و رایج در تشخیص و تحقیق در زمینه بیماریها و عفونتها است. این تست با استفاده از مکانیزمهای ایمنیشناسی و آنزیمی، قادر به شناسایی و اندازهگیری مولکولهای بسیار کم غلظت در نمونههای بیولوژیکی است. با رعایت دقیق مراحل انجام تست و استفاده از تجهیزات مناسب، میتوان به نتایجی بادقت و قابلیت اطمینان بالادست یافت. تست ELISA بهعنوان یک روش مطمئن و مؤثر در خدمت دانشمندان و پزشکان برای بهبود تشخیص و درمان بیماریها قرار دارد.
سه سوال متداول تست الایزا صفر تا صد
آیا تست ELISA برای همه بیماریها قابلاستفاده است؟
تست ELISA برای بسیاری از بیماریها کاربرد دارد، اما برای تشخیص برخی بیماریها ممکن است به تستهای مکمل نیاز باشد. بهعنوانمثال، در برخی موارد از تستهای مولکولی مانند PCR برای تأیید نتایج ELISA استفاده میشود.
چه عواملی میتوانند نتایج تست ELISA را تحتتأثیر قرار دهند؟
عواملی مانند کیفیت نمونه، دقت در انجام مراحل تست و وجود مواد تداخلی در نمونه میتوانند نتایج ELISA را تحتتأثیر قرار دهند؛ بنابراین، انجام تست در شرایط استاندارد و با استفاده از نمونههای مناسب بسیار اهمیت دارد.
تفاوت بین تست ELISA و روشهای دیگر مثل PCR چیست؟
تست ELISA بر اساس شناسایی و اندازهگیری آنتیژنها یا آنتیبادیها استوار است، درحالیکه PCR یک روش مولکولی است که برای تشخیص و تکثیر ماده ژنتیکی ویروسها یا باکتریها استفاده میشود. هر دو روش در تشخیص بیماریها مؤثر هستند، اما در شرایط مختلف و بر اساس نوع بیماری، یکی ممکن است ترجیح داده شود.